In samenwerking met het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) werkt Open State Foundation aan het project Open Spending. Dat doen wij met steun van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK). Het doel van dit project is om financiële detaildata van gemeenten, provincies, ministeries en andere bestuurslagen te ontsluiten en te standaardiseren op het centrale platform openspending.nl. Dit zorgt er namelijk voor dat iedereen direct inzicht heeft in de financiële informatie van overheden. Want niet alleen hebben burgers recht om in te zien waaraan hun belastinggeld uitgegeven wordt, het biedt ook kansen om de uitgaven van overheden te toetsen en te controleren.
Financiële data van overheden
Bij Nederlandse overheden is een schat aan informatie aanwezig in de financiële administratie. Budget, jaarverslagen, inkomsten, bestedingen, ontvangsten en uitgaven geven een kijkje in de huishoudboekjes van overheden. Het ontsluiten van deze financiële data zorgt ervoor dat elke inwoner toegang heeft tot financiële informatie. Het standaardiseren van deze data maakt het mogelijk om vergelijkingen te maken tussen uitgaven van verschillende overheden.
Deze financiële data kan op verschillende niveaus openbaar gemaakt worden. De financiële gegevens die nu op openspending.nl te vinden zijn zijn zogenoemde Iv3 (informatie voor derden) gegevens. De Iv3 datastandaard schrijft een aantal categorieën voor waar overheden financiële gegevens over moeten publiceren, bijvoorbeeld burgerzaken, cultureel erfgoed en wijkteams. Het voordeel van het publiceren van financiële gegevens middels de Iv3 standaard is dat alle overheden deze standaard gebruiken, waardoor vergelijkingen makkelijk te maken zijn. Een nadeel is dat het geaggregeerde data zijn: de Iv3 standaard geeft geen inzicht in gedetailleerde uitgaven. Hierdoor kunnen er bijvoorbeeld enorme bedragen onder de categorie ‘Overig’ terechtkomen.
Om dit te voorkomen, kunnen financiële gegevens ook als detaildata worden gepubliceerd. Financiële detaildata splitsen de categorieën van de Iv3 standaard verder uit in meer gedetailleerde gegevens. Door financiële gegevens verder uit te splitsen in productgroep, kostensoort, kostenplaats en grootboekcode kan afgelezen worden hoeveel geld uitgegeven wordt aan het aanleggen en onderhouden van wegen, verkeersborden en vergunningen. Het publiceren van financiële detaildata leidt tot meer betekenisvolle financiële data, waardoor inwoners een beter inzicht kunnen krijgen in de inkomsten en uitgaven van overheden. Dit bevordert niet alleen het maken van vergelijkingen, het versterkt ook de controlefunctie van burgers op overheden en van overheden op hun eigen financiën. Ook biedt het ruimte voor burgerinitiatieven, zoals Right to Challenge projecten.
Project Open Spending
In 2013 is Open State gestart met het ontsluiten van financiële data van Amsterdam Stadsdeel Centrum in Open Spending. In 2014 benaderde Open State honderden gemeenten, provincies en waterschappen met een dataverzoek voor Iv3 gegevens. Dit resulteerde in 2015 in de duurzame ontsluiting van alle financiële data van Nederlandse regionale en lokale overheden als open data.
Vanaf 2016 zijn er diverse pilots uitgevoerd om te testen hoe het aanleveren van detaildata zo makkelijk mogelijk in het werkproces van financiële afdelingen opgenomen kon worden.
Het CBS, Open State Foundation en het Ministerie van BZK hebben de samenwerking in 2019 opnieuw opgepakt. Nu met twee doelstellingen een nieuwe vorm van aanleveren van Iv3-gegevens in gebruik te nemen en het aanleveren van detaildata bevorderen. Op dit moment kunnen de Iv3-gegevens op vrijwillige basis in JSON-formaat verzonden worden in plaats van in xlsx-formaat. Het JSON-formaat biedt ketenvoordelen op het vlak van robuustheid, duurzaamheid, kwaliteit en efficiëntie.
Uitkomsten hiervan zijn onder andere dat diverse software leveranciers hun boekhoudsoftware hebben aangepast om Iv3 en detaildata in JSON uit te kunnen voeren. Daarnaast heeft het CBS hun platform OCIDO+ gereed gemaakt voor het ontvangen van detaildata.
Zoals aangekondigd in de IBI – nieuwsbrief 125 van mei 2024: Vanaf begrotingsjaar 2026 wordt JSON het standaard-format waarin Iv3-data naar het CBS wordt toegezonden. Nu is het nog mogelijk om de Iv3-data in zowel in Excel- als in JSON-format bij het CBS aan te leveren. De Iv3-data over de begroting van 2026 (uiterlijke aanleverdatum 14 november 2025) en alle volgende aanleveringen over 2026 en latere jaren kan alleen nog in JSON-format worden aangeleverd. De Iv3-data over het vierde kwartaal en de jaarrekening van 2025 (de deadlines hiervoor zijn na die voor de begroting 2026) mogen nog in zowel Excel- als JSON-format worden aangeleverd.
Het tweede deel van de samenwerking bestaat uit het ontsluiten van financiële detaildata bij decentrale overheidsorganisaties die ook Iv3 aanleveren. De Open State Foundation is daarom begonnen aan de uitvraag, bij alle decentrale organisaties, van financiële detaildata – de grootboekregels op één niveau boven het factuurniveau (bijvoorbeeld op kostenplaats niveau). Dit doen wij middels een verzoek om actieve openbaarmaking op grond van artikel 3.1 Wet open overheid (Woo). Hoewel het aanleveren van detaildata aan het CBS op vrijwillige basis is en zal blijven is de inspanningsverplichting van artikel 3.1 Woo niet vrijblijvend. afwijking hiervan moet gemotiveerd worden indien de benodigde inspanning om wel actief openbaar te zijn redelijk is. Daarnaast is op grond van artikel 4.1 Woo in combinatie met een beroep op de Wet hergebruik overheidsinformatie een ieder gerechtigd om met een informatieverzoek deze detaildata in JSON formaat op te vragen. De hoge administratieve last van regelmatig herhaalde Woo-verzoeken is dan ook een extra reden om aanlevering aan het CBS in het werkproces van uw organisatie op te nemen.
Alle Iv3-informatie duurzaam ontsloten
Open State heeft een koppeling van Open Spending met het open data portaal van het CBS. Meer dan 15.000 rapportages zijn daardoor beschikbaar op openspending.nl waardoor het mogelijk wordt om inzicht te krijgen in de financiën van ieders lokale overheid. Daarnaast zijn alle overheden met elkaar te vergelijken en kunnen benchmarks uitgevoerd worden.
Deze machine-leesbare data geeft inzicht in de inkomsten en uitgaven in begrotingen en realisaties van alle decentrale overheden. De vrije beschikbaarheid hiervan versterkt de informatiepositie van volksvertegenwoordigers, journalisten en inwoners. U kunt als hergebruiker ook toegang krijgen tot de data via de API. Meer informatie hierover vindt u op de site.
