uitleg | tool | research

Om lobbytransparantie te bevorderen én het Haagse lobby landschap inzichtelijker te maken aan de hand van ministeriële agenda’s.

Als een ijzeren ring omgeven belangenorganisaties het Binnenhof in Den Haag en het public affairs vak is in rap tempo onderdeel geworden van de Haagse politieke bedrijfsvoering. De Europese Unie heeft dit zichtbaar gemaakt met het EU-transparantieregister, maar ondanks deze ontwikkelingen en een tik op de vingers van de anti-corruptiewaakhond van de Raad van Europa, GRECO, voor gebrek aan openheid, is Nederland verre van transparant over lobby-activiteiten. Open Lobby is een online-tool en onderzoeksproject van Open State Foundation dat lobbytransparantie bevordert en het huidige lobby landschap inzichtelijk maakt door middel van een systematische analyse van de agenda’s van bewindspersonen.

De Open Lobby-tool

De tool Open Lobby maakt het mogelijk om de agenda’s van bewindspersonen daadwerkelijk in het daglicht te zetten en de relatie tussen overheid en het bedrijfsleven onder de loep te nemen. De online-tool visualiseert en maakt de geregistreerde agenda-afspraken doorzoekbaar. De zoekfunctie biedt iedereen de mogelijkheid om op specifieke bedrijven, ministeries en bewindspersonen te zoeken. Doordat de informatie direct van de agenda van de Rijksoverheid gescraped wordt, biedt de tool een systematische manier om onderzoek te doen naar lobbyen in Nederland, voor zowel politici, maatschappelijke organisaties, onderzoeksjournalisten en burgers. De reikwijdte van Open Lobby situeert zich daarmee in de bredere context van het Nederlandse lobbylandschap en de ambitie om een level playing field tussen partijen te creeëren waarin representatie van verschillende belangen in de samenleving centraal staat.

Daarnaast is de tool een schreeuw om meer transparantie vanuit de overheid. De omvang van de geregistreerde afspraken staat haaks op de aantallen dat belanghebbenden daadwerkelijk om tafel zitten. Ondanks de invoering van de Uitvoeringsrichtlijn Openbare agenda’s in 2018, is er een sterke differentiatie tussen geregistreerde afspraken van verschillende ministeries. Het lage aantal gerapporteerde afspraken van ministeries met externe belanghebbenden, zoals bijvoorbeeld het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, laten zien dat ministers het niet nauw nemen met deze agenda-registratie plicht. Daarmee brengt het onderzoek van Open State Foundation en de tool Open Lobby niet alleen toegang tot bewindspersonen in kaart, maar legt het ook de duim op de zere plek: de Nederlandse overheid rapporteert te weinig over haar lobbyactiviteiten en is daarmee niet controleerbaar. Met deze tool kan je zelf op afspraken, ministeries, bewindspersonen en organisaties zoeken:

• Bij het intoetsen van meerdere woorden of namen raden we aan om aanhalingstekens te gebruiken.

 

Onderzoeksachtergrond

Mede door de invloed van internationale financiële trends in de jaren 90 en de transformatie naar een open economie, zijn klassieke vormen van belangenbehartiging en collectieve vakbonden naar de achtergrond getreden en is er ruimte ontstaan voor private organisaties en individuele lobby om toegang te krijgen tot ministers en zo de politieke discours te beïnvloeden. Vormen de belanghebbenden die bij ministers om tafel zitten wel een representatieve afspiegeling van de maatschappij?

Het onderzoek dat projectmedewerker Rosa Juffer uitvoerde, financieel gesteund door Stichting Democratie & Media, toont aan dat, op basis van geregistreerde afspraken van de afgelopen drie jaar, het bedrijfsleven oververtegenwoordigd is en meer toegang heeft tot bewindspersonen. Uit de resultaten op basis van de Open Lobby-tool blijkt dat het bedrijfsleven 26,6% van de tijd om tafel zit, tegenover de 7,8% van NGO’s. Verder blijkt dat er differentiatie is tussen verschillende bedrijven. Een zogenaamde ‘elite groep’ van bedrijven zoals Ahold, Airfrance-KLM, Akzo-Nobel, ABN- AMBRO, AEGON, Facebook, ING, KPN, NS, PostNL, Pensioen Zorg & Welzijn, Rabobank, Schiphol, Tata Steel, TenneT, Unilever en Vodafone zitten vaker om tafel dan andere bedrijven binnen deze categorie. Om precies te zijn: deze 17 bedrijven nemen in deze categorie 44% van het aantal geregistreerde afspraken in beslag. Ondanks dat dit het grote aandeel van bedrijfslobby duidelijk maakt, lijdt dit niet tot een “every man for himself” situatie, blijkt uit het onderzoek. Ondernemersverenigingen, zoals VNO-NCW, spelen (nogsteeds) een grote rol in het lobby landschap, met een aandeel van 20,5%. Dit suggereert een bewandeling van twee paden als het op de lobby strategie van bedrijven aankomt: het organiseren van een individuele lobby strategie als wel consulteren met, en delegeren aan, grote business associaties. 

 

Een tweede conclusie dat uit het onderzoek naar voren komt is het gebrek aan transparantie: ministeries rapporteren (te) weinig en registreren afspraken niet op een constructieve wijze (afspraken duiden vaak alleen op de sector, zonder benoeming van betrokken organisaties). Terwijl de Tweede Kamer met “Lobby in daglicht” dit thema heeft aangekaart, blijkt uit  onderzoek van Group of States against Corruption (GRECO) en Transparency International dat Nederland laag scoort (34%) op transparantie, integriteit en gelijke toegang, in vergelijking met andere EU-lidstaten. Ook uit dit onderzoek blijkt dat ministeries geen “reflex” hebben om transparant over hun afspraken te zijn. Er is geen structurele handhaving voor het regelmatig bijwerken van agenda’s en verslaglegging van vergaderingen, wordt duidelijk tijdens de interviews, o.a. met ex-minister van Financiën, Jeroen Dijsselbloem. In Den Haag krijgt dit thema niet dezelfde aandacht als bijvoorbeeld in de Verenigde Staten of bij de Europese Unie, die het EU-transparantieregister ontwikkelde.

“Gebaseerd op mijn ervaring als minister denk ik dat het werkelijke percentage nog hoger ligt.” – Jeroen Dijsselbloem, oud-minister van Financiën, over het grote aandeel bedrijfsleven in de lobby-afspraken met ministers.