“Nederland heeft het voorkomen van de lobbydraaideur niet goed geregeld. Dat verklaart de ophef rond Cora van Nieuwenhuizen. Het kan veel beter”, onderbouwt Serv Wiemers, directeur van de Open State Foundation.
De afgelopen dagen was er veel ophef over de overstap van minister Cora van Nieuwenhuizen naar de lobbyclub van energiebedrijven Vereniging Energie-Nederland. Terecht, want de Nederlandse politiek was er nu net van links tot rechts van overtuigd geraakt dat het tijd is voor een nieuwe bestuurscultuur in ons land. Onderwerpen als transparantie, meer inzicht in besluitvorming en een einde aan de achterkamertjespolitiek stonden hoog op de agenda na de toeslagen- en de ‘functie elders’-affaire. Tot nu toe is daar weinig concreets van terecht gekomen en de voortijdige switch van Van Nieuwenhuizen doet ook al geen goed. Waarom eigenlijk? Mogen ex-bewindspersonen nu wel of niet lobbyen na hun vertrek uit de politiek?
Lobby in Nederland
Allereerst de lobby in Nederland. Lobbyen, het proberen te beïnvloeden van politieke besluitvorming door actoren van buiten de politiek, is op zich positief. Politici moeten hun beleid niet in ivoren torens maken. Maar de input die door buitenstaanders wordt gegeven moet wel transparant zijn. Want lobbyisten zijn niet democratisch gekozen. Onderzoek dat de Open State Foundation eerder dit jaar uitvoerde, wees echter uit dat bewindspersonen hun externe afspraken niet goed bijhouden. Op deze manier is de lobby niet te controleren. Van de afspraken die wel worden bijgehouden bleek dat een onevenredig groot deel, namelijk 47%, wordt ingenomen door het bedrijfsleven, terwijl NGO’s maar goed zijn voor 8%.
De potentiële schade van de zogenoemde draaideur werkt twee kanten op. Aan de ene kant heeft een ex-bewindspersoon een zeer groot voordeel door kennis en netwerk waardoor de lobby nog onevenwichtiger wordt. Ten tweede bestaat de kans dat een politicus zich gedurende de ambtsperiode laat beïnvloeden door de carrièrekansen die daarna op hem of haar wachten.
Gebrek aan lobbytransparantie én regulering
Het gebrek aan lobbytransparantie in Nederland is al diverse malen aangekaart door de anti-corruptie waakhond van de Raad van Europa, GRECO. Dit voorjaar concludeerde GRECO nog met spijt dat zijn aanbeveling uit 2018, om regelgeving op te stellen voor politici over werken in het bedrijfsleven na hun ambtsperiode, niet is geïmplementeerd.
Cora van Nieuwenhuizen kan dus rustig zeggen dat ze zich aan alle regels heeft gehouden omdat er geen regels zijn die haar draaideur-stap tegenhouden. Het Blauwe Boekje, het handboek voor bewindspersonen, verwijst naar een voorschrift voor ambtenaren om binnen twee jaar de gewezen minister niet als lobbyist te ontvangen. De circulaire met dit voorschrift is echter anderhalf jaar geleden ingetrokken, en zou moeten worden vervangen door nieuwe integriteitsregels voor ambtenaren. Dit is nog niet gebeurd. De Kamerbrief uit 2017 van toenmalig minister Ronald Plasterk, die verwijst naar dit voorschrift, is tandeloos zonder circulaire of andere aanvullende regelgeving.
Zelfs als de circulaire wordt geactualiseerd blijft het merkwaardig dat het dichten van de draaideur bij de ambtenaren ligt en niet bij de ex-bewindspersoon zelf. Het argument daarvoor zou zijn dat de voormalige politicus uit dienst is en lastig ergens aan gehouden kan worden. Een vreemde redenering; concurrentiebedingen voor na uitdiensttreding zijn in veel arbeidsovereenkomsten te vinden.
Wat willen we dan wel?
Dicht de draaideur
Het nieuwe Kabinet kan een echt draaideurverbod al direct bij aantreden introduceren. Maak daar duidelijke regelgeving van, net als in andere Europese landen. Leg de verplichting bij de bewindspersonen zélf, niet bij ambtenaren: (1) verbied gedurende twee jaar na aftreden een betrekking als belangenbehartiger op het eigen beleidsterrein, (2) laat in geval van belendende beleidsterreinen een onafhankelijke commissie (Ombudsman, Raad van State) bepalen of de overstap toelaatbaar is. En wees er vooral transparant over. Het vertrouwen in politiek en bestuur terugwinnen gebeurt alleen met helderheid en openheid.