SETUP en Open State Foundation reiken op 23 maart de SOS Tech Awards uit: vier awards voor transparantie en verantwoordelijkheid in de digitale samenleving. De genomineerden voor de Black Box Award en de Dode Mussen Award zijn bekend: wie moet er nodig met digitale transparantie aan de slag?
Nominaties Black Box Award
Digitale transparantie door middel van open data kan veel maatschappelijke en economische waarde creëren. Open State Foundation nomineert drie instanties, overheden of personen die in het afgelopen jaar voor een achteruitgang of stagnatie in digitale transparantie hebben gezorgd, bijvoorbeeld door informatie waar de samenleving belang bij heeft onvoldoende toegankelijk te maken. De genomineerden zijn:
- Kamer van Koophandel: vanwege het niet volledig en zonder drempels open zetten van het UBO-register
Instellingen zijn verplicht om een UBO, een ultimate beneficial owner, of uiteindelijk belanghebbende, vast te stellen, deze gegevens worden ondergebracht in het UBO-register. Nederland heeft zijn UBO-register ondergebracht bij de Kamer van Koophandel, maar de handelsregisterwet sluit het UBO-register af, geeft alleen toegang na betaling en uitsluitend voor individuele zoekacties. Dit UBO-register is onderdeel van het financieringsmodel van de KvK. Hierover schreef Open State eerder al hoe dit de mogelijkheid wegneemt voor journalisten, ondernemers en organisaties te zoeken op personen en patronen door middel van data-analyse. Een open UBO-register maakt gegevens openbaar over wie uiteindelijk de belanghebbende van een bedrijf is, en draagt daarmee bij aan de strijd tegen witwassen, belastingontduiking, fraude en corruptie.
Volgens de Europese vijfde anti-witwasrichtlijn zijn lidstaten verplicht persoonsgegevens van UBO’s te registreren en voor het publiek openbaar te maken. Ondanks dat ondernemingen in Nederland nu verplicht zijn om hun eigenaren of de personen die zeggenschap hebben in te schrijven in het UBO-register, maakt dit register in Nederland vervolgens niet openbaar wie er nou aan de touwtjes trekt. De commerciële koers van de KvK, die data verkoopt aan derden, staat haaks op de doelstelling om publieke informatie openbaar en toegankelijk te maken. Het handelsregister vormt een spilfunctie in het economisch verkeer, maar dit handelsregister vormt juist een bedreiging voor de ontwikkeling van innovatieve producten en het nastreven van democratische controle. Daarom is de Kamer van Koophandel één van de genomineerden voor de Black Box Award.
- Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit: vanwege het onvolledig openbaar maken van de agenda van haar bewindslieden
De Black Box Award nominatie gaat niet alleen naar een (overheids)organisatie die het afgelopen jaar voor achteruitgang heeft gezorgd, maar zet ook een organisatie in het daglicht die gestagneerd is op het gebied van digitale transparantie. Sinds 2017 zijn ministeries verplicht om de agenda’s van bewindspersonen openbaar te maken volgens de Uitvoeringsrichtlijn Openbare agenda’s. Deze uitvoeringslijn is erop gericht om op diverse terreinen meer openheid te betrachten, maar departementen zijn zelf verantwoordelijk voor de aanlevering van de te publiceren afspraken en werkbezoeken. Via ons project Open Lobby kwam naar boven dat sinds de implementatie van deze uitvoeringsrichtlijn, het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) in totaal maar 86 “gesprekken” heeft geregistreerd op de Rijksoverheid website. Dit zijn juist de activiteiten die voornamelijk plaatsvinden met externe partijen en organisaties. In het geval van het ministerie van LNV lopen boerenorganisaties, tuinbouworganisaties en de agro-industrie (en met minder succes de groene organisaties) de deur plat. Dit duidt het grote gat tussen daadwerkelijke afspraken en openbaring hiervan.
Ondanks dat dit wettelijk is vastgelegd en elk ministerie hier verantwoordelijkheid voor draagt heeft het ministerie van LNV laten zien dit niet consequent te registreren, in vergelijking met andere ministeries. Ondanks dat onder bepaalde uitzonderingsgronden, zoals de bescherming van bedrijven, dit niet gepubliceerd wordt, heeft LNV niet de gewenste ‘reflex’ ontwikkeld om hier transparant over te zijn. Het niet openbaar stellen van deze data gaat niet alleen in tegen de richtlijn, maar ook tegen de maatschappelijke roep om openbaring van publieke informatie. Om deze reden, en het streven van Open State Foundation om het lobby landschap inzichtelijk te maken, nomineert OSF het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit voor de Black Box Award.
- Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport: vanwege het traag reageren op de maatschappelijke roep om openheid en de in eerste instantie gesloten houding ten aanzien van data over corona
Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) is genomineerd voor de Black Box Award vanwege het traag handelen en reageren op de maatschappelijke roep om openheid betreft corona-data. Vanaf de start van de huidige COVID-19 crisis heeft het ministerie data en informatie niet openbaar gemaakt, terwijl deze open data ingezet had kunnen worden om deze crisis juist aan te pakken en burgers tijdig te voorzien van de juiste informatie.
Het ministerie van VWS heeft onderzoeken, rekenmodellen en OMT-adviezen waarop beleid gebaseerd werd niet openbaar gemaakt en daarmee transparantie in het overheidshandelen en verantwoording tegengewerkt. Het corona-dashboard bleek een doorn in het oog voor menig burger; onbegrijpelijke cijfers zonder context, waarmee het ministerie een drempel opwerpt voor het hergebruik van deze data. Het ministerie liep daarnaast achter met het opzetten van een centraal registratiesysteem van vaccinaties en publiceerde geen vaccinatiegegevens. Vervolgens bleek informatie betreft de vaccin cijfers niet accuraat: cijfers die bewerkstelligd waren met een nieuwe rekenmethode zorgde voor dubbeltellingen. Daarnaast zijn vaccinatiecijfers die tot vandaag gepubliceerd worden vaak niet compleet.
De informatievoorziening schiet ook te kort op het gebied van het verstrekken van informatie over zaken rondom het coronavirus. Een belangrijk voorbeeld hiervan is de keuze van het ministerie om alle Wet openbaarheid bestuur (Wob)-verzoeken inzake het coronavirus vanaf het begin van de pandemie op te schorten. Dit gaat tegen het recht op overheidsinformatie in en werkt democratische bestuursvoering tegen in plaats van in de hand. Open State Foundation nomineert het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport omdat het achterloopt op het gebied van open data en het ministerie informatie niet (tijdig) verstrekt.
Over een week worden de nominaties voor de Glass Box Award bekendgemaakt. De winnaars worden bekend gemaakt tijdens de SOS Tech Awards op 23 maart. Met deze awards moedigen SETUP & Open State Foundation overheden en bedrijven aan om open en transparant te zijn. Graag zien we je digitaal aanwezig bij de livestream voor de uitreiking!