KvK jaagt overheden en ondernemers onnodig op hoge kosten

Een gebrek aan een moderne digitale Kamer van Koophandel kost overheden en ondernemers jaarlijks onnodig veel middelen en beperkt toegang tot cruciale overheidsinformatie. Dat blijkt uit een eerste analyse van recent openbaar gemaakte documenten waaronder de jaarrekeningen van de KvK en overzichten van het gebruik door overheden van het handelsregister.

Openbaar gemaakte stukken

Eerder dit jaar heeft Open State Foundation met een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur openheid gevraagd over de kosten van het handelsregister. Toegang tot het handelsregister kost ondernemers en overheden jaarlijks onnodig miljoenen euro’s. De KvK verdient zijn geld met het verkopen van de informatie in het handelsregister. Ook overheden moeten betalen voor toegang tot het ‘openbare’ register terwijl zij basisgegevens zoals die uit de BRP, BAG en BGT gratis ter beschikking stellen aan de KvK. Open State Foundation bepleit al lange tijd dat het openbare handelsregister volledig publiek gefinancierd dient te worden en dat de data voor eenieder vrij hergebruikt moet kunnen worden.

Onnodig dure registratiekosten

Doordat de ‘vergaringstaak’ (generieke registratiekosten) in de kostenstructuur van het handelsregister via onduidelijke verdeelsleutels wordt toegerekend aan informatieproducten, wordt het gebrek aan digitaliseren, achterstallig onderhoud en verouderde ICT systemen doorbelast aan overheden en ondernemers die slechts digitaal toegang willen hebben tot het handelsregister. De omvang van deze legacy kost veel tijd, geld en inspanning, werd pas laat duidelijk, en was groter dan verwacht. Door de onnodig dure ‘vergaringstaak’ worden overheden en ondernemers die simpelweg toegang willen tot informatie belemmerd en op hoge kosten gejaagd.

Overheden gebruiken €64 miljoen handelsregister data

De vraag naar handelsregister informatie is de afgelopen jaren toegenomen. In 2016 gebruikten verschillende overheden voor totaal €64 mln aan informatie producten. Dat is een verdubbeling ten opzichte van een jaar eerder. Gemeenten gebruikten voor €27 mln aan producten uit het handelsregister, ministeries voor €20 mln en waterschappen voor bijna €15 mln. Het meeste werd besteed aan HR dataservice, een dienst waarmee een koppeling wordt gelegd tussen het handelsregister en een applicatie van een organisatie waarbij gegevens rechts uit het handelsregister geleverd kunnen worden.

* Op basis van monitoroverzicht 2015 en 2016 (zie bijlagen en data totalen 2015 en 2016). De KvK merkte op dat er op dit moment nog geen monitoroverzicht is van de inputfinanciering over 2017. Dat overzicht is vervolgens ook opgevraagd door Open State Foundation maar nog niet ontvangen.

De toename van het overheidsgebruik wordt veroorzaakt door de verplichting van overheden tot aansluiten op het handelsregister. Deze toename is niet zonder gevolgen. Uit de openbaar gemaakte documenten blijkt dat de toename van het gebruik door bijvoorbeeld de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied in 2015 tijdelijk heeft geleid tot beperkte beschikbaarheid van HR dataservices voor andere afnemers, waaronder ondernemers. Naast deze diensten maken overheden ook extra kosten voor het afnemen van maatwerk of zoals de KvK het noemt ‘afwijkende’ klantvragen. Zo kost alleen al de omzetting van een maandabonnement naar een weekabonnement, een activiteit die de KvK ziet als maatwerk, een overheidsorganisatie €3.900.

Toerekening niet zuiver

Van de in totaal €116 mln opbrengsten van de KvK uit de rijksbijdrage in 2017 werd €38 mln geoormerkt voor de registertaak. Voor de voorlichtingstaak kreeg de KvK €39 mln en voor de innovatiestimuleringstaak €22 mln toebedeeld. Deze toerekening per taak is echter niet zuiver te maken: sommige producten en diensten dragen immers bij aan meerdere taken. Daarnaast verdiende de KvK met de verkoop van data in 2017 bijna €50 mln en ontving ze €12 mln aan inschrijfvergoedingen. De KvK had de afgelopen drie jaar een nettoresultaat van in totaal €114,9 mln.

Evaluaties negeren kosten en doelmatigheid

In 2016 werd door KPMG de inputfinanciering voor het overheidsgebruik geëvalueerd. Uit de openbaar gemaakte documenten blijkt dat de financieringssystematiek niet ter discussie mocht worden gesteld. In de evaluatie van de Wet op de Kamer van Koophandel (PDF) in 2017 door Andersson Elffers Felix die ten doel had inzicht te geven in de doeltreffendheid en doelmatigheid van het functioneren van de KvK bleef de registertaak en toegang tot het handelsregister buiten beschouwing. Beide evaluaties tonen aan dat de KvK niet in staat blijkt de relatie tussen de kosten van beheer van het register, de opbrengsten en het gebruik adequaat te kwantificeren. In de KPMG evaluatie bleek bovendien dat overheden meer producteneigenschappen afnemen dan daadwerkelijk nodig is.

Totale afzet producten handelsregister

Jaarrekening KvK niet openbaar

De jaarrekeningen van de KvK zijn doorgaans niet openbaar. Open State Foundation heeft daarom met een beroep op de Wet openbaarheid van Bestuur op 20 februari 2018 het ministerie van Economische Zaken om openbaarheid van deze stukken gevraagd. Naast de jaarrekeningen heeft Open State Foundation ook verslagen en documenten van de Gebruikersraad Handelsregister opgevraagd, waaronder de in opdracht van het ministerie uitgevoerde ‘Evaluatie Inputfinanciering overheidsgebruik HR’, diverse memo’s en notulen. Ook zijn tarievenlijsten en de kosten voor het gebruik van overheden opgevraagd.

Open data blijft onbesproken in Gebruikersraad Handelsregister

Sinds 2015 is de wet Hergebruik Overheidsinformatie van kracht. Het handelsregister is als uitzondering aangewezen. Volgens het ministerie van Economische Zaken was de reden voor de uitzondering de financiering van de KvK. De evaluatie inputfinanciering stelt dat de KvK een ‘veranderend kostenbegrip’, de integrale kosten (zowel vergarings- als verstrekkingskosten) van toepassing acht maar dat er ‘interpretatieverschillen’ bestaan ten aanzien van de toepasbaarheid van de wet en dat deze niet juridisch is getoetst. Hoewel opeenvolgende jaarrekeningen open data zien als een financieel risico voor de inkomsten van de KvK komt het onderwerp in de afgelopen drie jaar niet aan bod tijdens besprekingen van de Gebruikersraad Handelsregister. Wel vermelden de jaarrekeningen dat het ‘tijdig digitaliseren van de dienstverlening’ van belang is voor financiële robuustheid van de organisatie.

Onderzoek nodig naar doelmatigheid uitvoering handelsregister

Momenteel bespreekt de Tweede Kamer een wetsvoorstel Wijziging Handelsregisterwet. Voor een geïnformeerd debat over deze wet is inzage in de daadwerkelijke kosten van de uitvoering ervan door de Kamer van Koophandel van cruciaal belang. Doordat de openbaar gemaakte documenten geen adequaat inzicht bieden in de daadwerkelijke kosten van registratie en verstrekking van informatie producten uit het handelsregister, roept Open State Foundation, de Tweede Kamer op om ervoor te zorgen dat een dergelijk onderzoek, bijvoorbeeld door de Algemene Rekenkamer, nog voor behandeling van dit wetsvoorstel plaatsvindt.