Er is te weinig inzicht en controle op gemeenschappelijke regelingen. Open State Foundation wil met OpenGR hier verandering in brengen en roept overheden op om transparantie van gemeenschappelijke regelingen structureel te verbeteren. Gemeenschappelijke regelingen, samenwerkingsverbanden tussen overheden, zijn er in veel soorten en maten. Denk aan een GGD, een recreatieschap of een regionale uitvoeringsdienst. Van afvalverwerking, werkvoorziening tot het beheren van lantaarnpalen. Lokale volksvertegenwoordigers klagen over gebrek aan controle en transparantie op deze regelingen.
Inventarisatie
Open State Foundation heeft via verschillende informatie verzoeken op basis van de Wet Openbaarheid van Bestuur en de Wet hergebruik overheidsinformatie gegevens over registers van gemeenschappelijke regelingen, financiën, deelnemers en vestigingsplaats opgevraagd. De verzoeken waren gericht aan de twaalf provincies. Zij nemen niet alleen zelf deel in gemeenschappelijke regelingen maar zijn daarnaast ook verantwoordelijk om toezicht te houden op samenwerkingsverbanden van waterschappen en gemeenten binnen de eigen provincie.
OpenGR
Op OpenGR is nu informatie te vinden over 464 gemeenschappelijke regelingen en 514 deelnemers. De informatie is echter nog niet compleet. Met OpenGR probeert Open State Foundation de komende tijd meer inzicht te krijgen in de blackbox van gemeenschappelijke regelingen. Via OpenGR wordt niet alleen informatie over de regelingen en deelnemers ontsloten, ook zijn de opgevraagde jaarstukken en begrotingen doorzoekbaar gemaakt. Van slechts 147 gemeenschappelijke regelingen met een lastentotaal groter dan 20 miljoen euro zijn de begrotingen en uitgaven wel ontsloten als open data. Deze zijn te vinden via openspending.nl.
Hoeveelheid regelingen
De provincie Zuid-Holland herbergt het grootst aantal regelingen (85), gevolgd door de provincie Noord-Holland (77), Gelderland (68) en de provincie Noord-Brabant (53). De provincies Flevoland (9) en Overrijssel (6) hebben het minst aantal regelingen.
Uit de beschikbare informatie tot nu toe leren we dat gemeenschappelijke regelingen gemiddeld 8 deelnemers hebben met uitschieters naar 97 (Eems Dollard Regio) en 79 deelnemers (Garantievoorziening voormalige Bestuursacademie Noord-Nederland) gevolgd door Euregio Rijn-Waal (49), de Regionale Ambulance Voorziening Brabant Midden-West-Noord, Belastingsamenwerking Gemeenten en Waterschappen (32) en de Omgevingsdienst Midden- en West-Brabant (28).
Een gemeente neemt gemiddeld deel aan 7 gemeenschappelijke regelingen. De gemeenten Wijchen en Zaanstad nemen aan 15 regelingen deel, Amstelveen, Amsterdam, Bellingwedde, Beuningen, Eemnes, Haren, Ijsselstein, Nijmegen, Ouder-Amstel en West Maas en Waal nemen elk aan 14 regelingen deel. Gemeenten in de provincies Groningen (11), Zeeland (10) en Utrecht (10) nemen gemiddeld aan meer gemeenschappelijke regelingen deel dan gemeenten in Zuid-Holland (6), Overrijssel (6) en Limburg (5).
Provincies zijn zelf deelnemer aan gemiddeld 7 regelingen. De provincie Zuid-Holland neemt aan 20 regelingen deel, Noord-Holland aan 15 en de provincies Gelderland en Utrecht elk aan 10. Waterschappen nemen gemiddeld deel aan 2 regelingen. Waterschap Zuiderzeeland neemt aan 8 regelingen deel en de waterschappen Aa en Maas, Brabantse Delta, Rijn en Ijssel en Vallei en Veluwe nemen elk deel aan 6 gemeenschappelijke regelingen.
Speurtocht naar informatie
Provincies hoeven sinds 2006 geen officieel register van samenwerkingsverbanden meer bij te houden. Daar zijn waterschappen en gemeenten zelf verantwoordelijk voor geworden, met als resultaat dat het zoeken naar registers een enorme speurtocht is. Provincies ontvangen echter nog wel, soms alleen op papier, begrotingen en jaarverslagen van de regelingen. Op verzoek hebben de meeste provincies echter wel een officieuze lijst van regelingen kunnen aanleveren waar ze zelf in deelnemen of waar ze toezicht op houden, plus begrotingen en jaarverslagen van hun eigen regelingen.
In de Tweede Kamer ligt een initiatiefvoorstel voor om het aantal gemeenschappelijke regelingen te beperken. De Raad voor openbaar bestuur is van mening dat lokale volksvertegenwoordigers meer zeggenschap moeten hebben over deze regelingen. Colleges dienen daarnaast meer informatie te verstrekken en transparanter te zijn over financiën en besluiten van deze samenwerkingsverbanden.
‘Haal gemeenschappelijke regelingen uit de black box’
‘Gemeenschappelijke regelingen zijn de black box van de Nederlandse overheid. Niemand voelt zich verantwoordelijk om een compleet en gedegen register bij te houden’, zegt Arjan El Fassed, directeur van de Open State Foundation. ‘Met het overhevelen van enorme bedragen publiek geld naar deze regelingen zonder goede transparantie bestaat er niet alleen een democratisch tekort maar ook een groot risico.’
Open State Foundation roept het ministerie van Binnenlandse Zaken op om er zorg voor te dragen dat er snel een uitgebreid, actueel en echt openbaar register komt van gemeenschappelijke regelingen. Ook verdient het aanbeveling om alle begrotingen en uitgaven van gemeenschappelijke regelingen te publiceren als open data. Zo halen we deze gemeenschappelijke regelingen regelingen stukje bij beetje uit de black box.
Inzien register en financiële gegevens
De gegevens over gemeenschappelijke regelingen die tot nu is verzameld is te vinden via GitHub in herbruikbaar formaat. De financiele gegevens van gemeenschappelijke regelingen die zijn verkregen via de provincies zijn via DocumentCloud te raadplegen. Van slechts 147 gemeenschappelijke regelingen met een lastentotaal groter dan 20 miljoen euro zijn de begrotingen en uitgaven wel ontsloten als open data. Deze zijn te vinden via openspending.nl.