De Tweede Kamerverkiezingen zijn achter de rug. Die verkiezingen vormen de kern van onze democratie. Maar democratie kan ook niet zonder transparantie. Toch is transparantie geen gegeven; politieke partijen gaan daar verschillend mee om. Om hun plannen inzichtelijk te maken, maakten wij voor deze verkiezingen de Transparantie Kieswijzer.
De verkiezingsuitslag is nog niet definitief, maar wat kunnen we er al over zeggen? Welk effect zal de nieuwe zetelverdeling in de Kamer hebben op een open overheid?
Allereerst: de grote winst van D66 is goed nieuws voor transparantie. D66 heeft zich de afgelopen jaren actief ingezet voor de Wet open overheid (Woo) en voor lobbytransparantie. Het D66-verkiezingsprogramma spreekt ook over transparantie over de algoritmes die overheden inzetten. Het gaat niet over een verplicht algoritmeregister, maar D66ers hebben aangegeven daar wel voor te zijn.
Overige partijen die goed scoren op plannen voor een open overheid – GroenLinks-PvdA, SP, Volt – hebben zetels verloren, hetgeen dus weer een stap terug is. Maar de winst van D66 (+17) is veel groter dan hun gecombineerde verlies (-8).
NSC is een verhaal apart. Want de plannen van deze partij zijn gunstig voor transparantie, maar toen NSC aan het roer stond – met name met een minister op Binnenlandse Zaken – heeft de partij niets gedaan om transparantie concreet te bevorderen. Het meest in het oog springende was het opgeven van één van de kroonjuwelen van NSC, het lobbyregister.
Twee andere winnaars, CDA en JA21, zeiden in hun programma’s niet veel over open overheid, maar het CDA is kritisch op de Woo en JA21 heeft met betrekking tot AI alleen oog voor productiviteit en niet voor transparantie. Deze partijen zullen we dus scherp blijven volgen.
VVD en BBB hebben zowel in hun verkiezingsprogramma’s als in de politieke praktijk van de afgelopen jaren laten zien dat ze openheid maar lastig vinden en dus stappen achteruit zetten. Beide partijen hebben verloren, in totaal vijf zetels. PVV en FVD hebben zich niet expliciet uitgesproken over overheidstransparantie, maar in de praktijk toonden beide partijen zich niet transparant. Overigens heeft PVV wel de invoering van een lobbyregister herhaaldelijk gesteund.
De conclusie is dus voorzichtig positief. Partijen die zich inzetten voor transparantie hebben netto fors meer zetels gekregen. En de grootste tegenstanders hebben licht verloren. Natuurlijk hangt veel af van welke coalitie er wordt gevormd en welke afspraken die nieuwe regering maakt. Open State houdt de vinger aan de pols en zal transparantie ook in de formatie en bij het nieuwe kabinet blijven bepleiten.