Het gaat niet goed met de Woo; daar waren de fractieleden van Groenlinks-PvdA (Chakor), de NSC (van Waveren) PVV (de Vree, Deen) de VVD (Buijsse), de SGP (Flach), de BBB (van der Plas) het over eens tijdens het commissiedebat over de Woo afgelopen donderdag. Toch wordt de potentiële oplossing in tegenovergestelde richtingen gezocht. Aan de ene kant een inperking van de Woo en aan de andere kant een procesverbetering. Op verzoek van Chakor deed minister Uitermark de toezegging dat zij Open State zal betrekken bij de wetsevaluatie die eind dit jaar plaatsvindt en gaf zij nogmaals aan graag in gesprek te gaan.
Procesverbetering, AI en een kortere parafenlijn
Tweede Kamerlid Marco Deen (PVV) had het over een “openbaarheidsinfarct” waar vooral de ambtenaren de grootste slachtoffers zouden zijn, omdat zij bergen werk moeten verzetten naast hun “normale” werkzaamheden. Hij vindt daarom een inperking van de wet op zijn plaats. Bovendien vindt hij dat de kosten als resultaat van dwangsommen omlaag moeten. Eventueel door middel van een langere wettelijke termijn. Minister Uitermark geeft hier als reactie de dwangsommen een terecht middel te vinden, die tanden geeft aan de verzoeker die voor een overheid staat die niet levert.
Tweede Kamerlid Sander van Waveren (NSC) zoekt de oplossing niet in een inperking van de Woo maar in procesverbetering aan de kant van de overheid. Hij verwijst daarbij naar recent gepubliceerde rapporten die aantonen dat het niet goed gaat met de Woo, maar ook dat het wel kan. De decentrale besturen doen het namelijk aanzienlijk beter dan de ministeries. Dit wijst ons recent gepubliceerde rapport Schildpaddensoep uit. Van Waveren legde een gedachte-experiment voor: stel dat we maar 48 uur zouden hebben voor het behandelen van een Woo-verzoek? Er zou een veel strakker werkproces nodig zijn en er zouden minder mensen betrokken worden bij de parafenlijn.
Tweede Kamerlid Glimina Chakor (Groenlinks-PvdA) vindt dat de oplossing gezocht moet worden in een verbetering van de informatiehuishouding, onder andere door toepassing van AI. Ook haalt zij de parafenlijn aan die momenteel erg veel beslag legt op personeel. Deze moet ingekort worden volgens Chakor. Uitermark maakt kenbaar dat Binnenlandse Zaken binnen hun ministerie de parafenlijn inderdaad hebben teruggedrongen tot directeursniveau. Ook zegt zij toe na te denken hoe de andere ministeries te inspireren hetzelfde te doen. Open State vindt deze toezegging vanuit de staatssecretaris nog te mild en vindt dat Uitermark hier stelliger in mag optreden naar de andere ministeries toe.
Woo-bingo
Tijdens het debat hebben we de Woo-bingo (uit het rapport dat we recent publiceerden in samenwerking met SPOON) uitgetest en eindigden we met volle bingokaarten. We lichten er hier twee uit.
Er worden te veel Woo-verzoeken gedaan
De eerstgenoemde foutieve aanname werd gemaakt door Deen: hij noemt de Woo onuitvoerbaar omdat er te veel Woo-verzoeken worden gedaan. Hij geeft aan dat er momenteel 1677 verzoeken in behandeling zijn. Echter blijkt uit onderzoek van Drahmann uit 2022 dat Nederland per hoofd van de bevolking weinig Woo-verzoeken kent. Het Verenigd Koninkrijk heeft er bijvoorbeeld 10 keer zoveel, terwijl zij 88% van de verzoeken op tijd behandelen. Uit ons rapport Schildpaddensoep blijkt dat in Nederland juist in 83% van de gevallen de wettelijke termijn niet gehaald wordt.
Overheden hebben onvoldoende mogelijkheden om misbruik aan te pakken
Volgens Tweede Kamerlid Buijsse (VVD) wordt er geregeld misbruik gemaakt van de Woo. Er zou vanuit frustratie gehandeld worden en er zouden zelfs gemeenten gestalkt worden als verzoeken worden afgekeurd. Hij pleit voor een betere antimisbruikbepaling binnen de Woo omdat er nog niet genoeg mogelijkheden zouden bestaan om misbruik effectief aan te pakken. Van Waveren wijst terecht op het feit dat de huidige wet al grondslagen biedt voor uitzonderingen en de aanpak van misbruik.
Dit wordt ondersteund door onderzoek uit het rapport Woo-bingo waar we individuele zaken onder de loep namen via rechtspraak.nl waarbij er sprake zou zijn van misbruik. We kwamen tot de conclusie dat er voldoende mogelijkheden zijn om misbruik aan te pakken, zo werden onder andere artikel 3:13 / 3:15 BW en 4.6 Woo aangevoerd.
Emissiegegevens van Nederlandse boeren
De aanwezigheid van BBB-leider van der Plas verraadde nog voor het debat begon dat het grotendeels gekaapt zou gaan worden door een discussie over de privacy rechten van de boeren. Van der Plas vindt dat de privacy van boeren onvoldoende wordt beschermd bij het openbaar maken van bedrijfsgegevens. Echter is het internationale Aarhus-verdrag, dat ook Nederland heeft ondertekend, verankerd in de Woo. Dit houdt in dat er bepaalde uitzonderingsgronden bestaan voor het openbaren van informatie als het bijvoorbeeld betrekking heeft op de persoonlijke levenssfeer. Echter gelden deze uitzonderingsgronden niet als het gaat om milieu-informatie die betrekking heeft op emissies in het milieu.
Op aandringen van de SGP, BBB, PVV en VVD wordt nu onderzocht of Nederland hiervan kan afwijken. Uitermark heeft toegezegd te kijken hoe andere Europese landen hiermee omgaan, om te verkennen of er ruimte is om een uitzondering op te nemen in de Woo. Open State vindt dit een stap in de verkeerde richting. Transparantie en het recht op overheidsinformatie, net als het recht op een gezonde leefomgeving, zijn basisrechten waaraan niet getornd moet worden.
Belangrijkste toezeggingen door Minister Uitermark samengevat:
– Uitermark gaat nadenken over hoe het voorbeeld van BZK om de parafenlijn terug te dringen naar directeursniveau over te brengen op andere ministeries.
– Uitermark benadrukt het belang van dialoog met maatschappelijke organisaties en staat open voor een gesprek met Open State.
– Uitermark zal Open State betrekken bij de wetsevaluatie van de Woo die staat beraamd op eind 2025.
– Er zal worden verkend of er ruimte is om af te wijken van het Aarhus-verdrag voor openbaarmaking van milieu-informatie. Hiervoor vraagt Uitermark advies van het ACOI en laat zij onderzoeken hoe dit bij andere Europese landen gebeurt.
– Er komt een 2-minutendebat over problemen met de Woo.