Vandaag publiceert Open State Foundation een onderzoek naar de transparantie van de lobbyactiviteiten van het kersverse kabinet Schoof. Ondanks de voornemens om de openbare agenda’s goed bij te houden is dit niet gelukt; slechts in 13% van de gevallen zijn de activiteiten met complete informatie in de agenda opgenomen. Veel gesprekken met externe partijen worden helemaal niet geregistreerd, bleek toen we de openbare agenda’s naast de socialmediaprofielen legden van de bewindspersonen.
Waarom openbare agenda’s?
Openbare agenda’s zijn belangrijk om inzicht te krijgen in wie bij de politieke top lobbyt en draagt zo bij aan de transparantie van de overheid. Zo kan de burger in Nederland meer inzicht krijgen in de totstandkoming van politieke besluitvorming en een controlerende functie vervullen.
De Tweede Kamer heeft diverse malen aangedrongen op het goed bijhouden van de openbare agenda’s (motie Sneller/Bromet 2021) en het instellen van een lobbyregister (motie Dassen c.s. 2021; motie Dassen/Omtzigt 2022). In 2022 dienen Omtzigt en Dassen zelfs een initiatiefnota in waarin zij pleiten voor een lobbyregister. Het vorige kabinet reageerde met de belofte de transparantie te verbeteren door het nauwgezet bijhouden van de openbare agenda’s volgens de Uitvoeringsrichtlijn Openbare agenda bewindslieden (zie o.a. brief aan de Tweede Kamer van 3 mei 2023).
Ook van buitenaf wordt ons land gemaand lobbyen transparant te maken, bijvoorbeeld door de Group of States Against Corruption (GRECO) van de Raad van Europa. Diverse ons omringende landen zoals Duitsland, Frankrijk en Oostenrijk kennen al een lobbyregister, maar Nederland loopt hier nog achter.
Resultaten onderzoek
Uit ons onderzoek blijkt echter dat transparantie bij het nieuwe kabinet ver te zoeken is. De openbare agenda’s van de afgelopen twee maanden voldoen niet aan de uitvoeringsrichtlijn; van de 160 afspraken in de agenda’s met externe partijen (niet-overheid) waren er slechts 13% compleet geregistreerd. Dat wil zeggen dat er zowel geen duidelijk onderwerp staat vermeld als geen gesprekspartner. Bij 59% van de afspraken stond een gesprekspartner vermeld en bij 31% van de afspraken een onderwerp. Ondanks de goede voornemens uit het hoofdlijnenakkoord van het kabinet Schoof zijn de resultaten van het onderzoek vergelijkbaar met de cijfers van vorig jaar en kunnen we concluderen dat er vooralsnog geen vooruitgang is geboekt op transparantie.
In totaal zijn er door de 29 ministers en staatssecretarissen 160 afspraken geregistreerd met externe partijen, wat opvallend weinig is in een periode waarin werd gewerkt aan het regeerprogramma. We kunnen concluderen dat de openbare agenda’s niet compleet zijn: 33 afspraken vonden wij terug op sociale media die niet te vinden waren in de gepubliceerde agenda’s.
Op 19 augustus ontvangt de kersverse minister van Defensie Ruben Brekelmans de draaideur-lobbyist voor de Nederlandse defensie-industrie Raymons Knops. Maar in de openbare agenda van Brekelmans is die afspraak niet terug te vinden.
Ook vallen er grote verschillen op: zo had minister Eppo Bruins 14 externe afspraken, terwijl de ministers Marjolein Faber, Caspar Veldkamp, David van Weel en Eddy van Hijum, en staatssecretarissen Jurgen Nobel en Eddie van Marum helemaal geen externe contacten hadden. Verder zien we dat minister Fleur Agema het beste scoort op volledigheid van de activiteiten, waarbij 10 van haar 11 afspraken compleet in haar agenda staan.
Opmerkelijk is dat er in sommige gevallen meer informatie te vinden is over de activiteiten met externe partijen op social media dan in de formele agenda van de Rijksoverheid. Zo zien we bij Jurgen Nobel het Instagramaccount vol staan met werkbezoeken en gesprekken met externe partijen, waar ook nog eens vaak uitgebreid vermeld staat met wie de afspraak was en waar er over is gesproken. Hieruit kunnen we afleiden dat het niet onmogelijk is de agenda’s goed bij te houden, maar dat het een kwestie van prioriteren is.
“Het is een ronduit valse start van dit kabinet dat belooft in te zetten op goed bestuur en het herstel van vertrouwen. Vooral de vrijwel lege agenda van minister Uitermark, verantwoordelijk voor transparant bestuur en lid van Omtzigts partij die eerder nog het voortouw nam op dit thema, is onbegrijpelijk.”
Serv Wiemers, directeur Open State Foundation
Kamerlid Joost Sneller (D66) dringt aan op goede openbare agenda’s en publiceert ook zelf zijn agenda openbaar. Dit geldt ook voor Laurens Dassen en Marieke Koekoek (Volt). Sneller overweegt initiatief om voor de Tweede Kamer lobbytransparantie te ontwikkelen.