Vandaag publiceren Open State Foundation en de Volkskrant een onderzoek naar het opgeven van nevenfuncties door Eerste Kamerleden. We legden het Handelsregister van de Kamer van Koophandel naast de opgegeven nevenfuncties door Kamerleden om te kijken of daar licht tussen zat. Resultaat: bij 29 van de 75 (39%) vonden we onregelmatigheden. Bekijk het volledige onderzoek (PDF), lees het artikel in de Volkskrant of beluister de aflevering van de Elke Dag-podcast.
Onderzoek: veel (kleine) onregelmatigheden
Er is veel te doen om de integriteit van onze bestuurders en volksvertegenwoordigers. Hoe waardevol het inzichtelijk maken van het Nederlandse lobbylandschap is dringt langzaam door tot alle langen van bestuur. Maar hoe zit dat in de Kamer van Reflectie, waar het bekleden van een hoofdfunctie naast je Senatorschap onderdeel van je functie is?
Tussen februari en maart 2024 onderzochten Open State Foundation en de Volkskrant de Gedragscode, het nevenfunctieregister en de belangen van Senatoren zoals opgegeven bij de Kvk. We scrapeten de nevenfuncties van de Eerste Kamer website en vergeleken die informatie met wat er bij de Kamer van Koophandel over de Senatoren geregistreerd stond. Bij 39% vonden we verschillen tussen de opgegeven nevenfuncties en de resultaten uit het Handelsregister. Bij een aantal van die niet-opgegeven resultaten gaat het om belangen die overlappen met het lidmaatschap van Kamercommissies.
De Volkskrant maakte een selectie van dat soort gevallen en deed navraag bij de desbetreffende Senatoren. Uit hun reacties komen verschillende dingen naar voren, zoals de roep om duidelijkere regels, of juist dat het opgeven van meerdere nevenfuncties die met elkaar samenhangen voor hen onlogisch is en alleen maar verwarring zou kunnen opleveren. Duidelijk wordt dat men in de Kamer van reflectie nauwelijks op de eigen schijn van belangenverstrengeling reflecteert. Ook bestaat er twijfel over de interpretatie van de Gedragscode en integriteitsregels: wat moet wel en wat hoeft niet te worden opgegeven?
Conclusies: onduidelijke regels
Een beroep op de integriteitsregels tijdens debatten kan in de zogenaamd apolitieke Senaat toch worden afgedaan als een strategische politieke zet. Intercollegiale zelfregulering wordt daarmee ook onaantrekkelijk – en dus moet de onafhankelijke griffie kunnen controleren en ingrijpen, vinden wij. De conclusie is dat zelfregulering als mechanisme in dergelijke situaties onvoldoende werkt.
Daarnaast ervaren de Senatoren de regels als onduidelijk, en dat blijkt uit het aantal nevenfuncties dat sommigen wel en niet opgeven. De hoeveelheid opgegeven nevenfuncties ligt nu vooral aan de welwillendheid van een Senator. Het is een thema dat niet als urgent wordt gezien, terwijl het hebben van nevenfuncties juist inherent is aan het Senatorschap. Juist daarom moet er gewaakt worden voor het transparant maken van die verschillende belangen. Wij zeggen: bij twijfel, wél opgeven!
Wat betreft het onderzoek is de samenleving er bij gebaat dat niet alleen de Volkskrant en Open State de democratie kunnen controleren, maar ook het electoraat. Volksvertegenwoordigers moeten in hun functie en achterliggende belangen controleerbaar zij – dat zijn ze aan onze stem op hen verschuldigd. Maak de KvK en het Kadaster daarom open, en geef mensen de kans om ook zélf de democratie en belangenbehartiging te kunnen controleren.
Aanbevelingen: sancties, aandelenbelangen Open KvK
Na meermaals op de vingers te zijn getikt door GRECO poogt Nederland haar (schijn van) belangenverstrengeling inzichtelijker te maken. Maar daarvoor zijn effectieve integriteitsregels en toegankelijk inzicht in die belangen noodzakelijk. Na dit onderzoek heeft Open State daarom de volgende aanbevelingen geformuleerd:
- ‘Belang’ is een breed begrip, dus interpreteer de integriteitsregels ook breed. Bij twijfel: ál je nevenfuncties opgeven! Neem hierbij in ieder geval wat er in het Handelsregister en het Kadaster staat als beginpunt.
- Pas de integriteitsregels zodanig aan dat ook aandelenbezit wordt gemeld. Aandelen en dus medezeggenschap in een bedrijf zijn wat ons betreft relevante en tastbare (financiële) belangen die cruciaal zijn om de schijn van belangenverstrengeling te voorkomen.
- Verbind sancties aan niet-naleving, want zelfregulering werkt niet. Elkaar aanspreken op mogelijke belangenverstrengeling kan niet worden afgedaan als politieke strategie. De politieke en ambtelijke besturen moeten hier werk van maken – mét sancties als Senatoren de Gedragscode en integriteitsregels niet naleven.
- Maak het handelsregister van de KvK – een register op grond van een publieke taak en met publieke middelen gefinancierd – doorzoekbaar voor iedereen (en niet alleen voor degenen die daar veel voor betalen). Net als in andere Europese landen.