De vaste commissie Binnenlandse Zaken van de Tweede Kamer debatteerde afgelopen 15 februari 2024 met demissionair staatssecretaris Van Huffelen (Digitalisering en Koninkrijksrelaties) over de Woo. In dit artikel praten we je bij over de besproken thema’s van het debat. Ook reflecteren we op de toezeggingen van de staatssecretaris en blikken we vooruit op de toekomst.
Commissiedebat Binnenlandse Zaken over de Wet open overheid
De Wet open overheid viert binnenkort zijn tweede verjaardag. SEO onderzocht in opdracht van het ministerie van BZK hoe de implementatie en uitvoering van de Woo ervoor staat (zie die invoeringstoets hier). Conclusie: er is nog een wereld te winnen. Het afhandelen van Woo-verzoeken duurt (net als onder de Wob) nog steeds veel te lang, zo concludeerden we al in Blaadjes op het spoor. Er heerst er nog steeds een cultuur van geslotenheid en wantrouwen bij bestuursorganen. Ook missen er handjes om Woo-verzoeken af te handelen. Tot slot praten overheden niet of te laat met de verzoekers over waar zij naar op zoek zijn.
In het debat zijn vijf van de 29 vaste leden aanwezig, namelijk Joost Sneller (D66), Sandra Palmen (NSC), Glimina Chakor (GroenLinks-PvdA), Marieke Koekkoek (Volt) en Wim Meulenkamp (VVD). De grootste fractie in de Tweede Kamer (de PVV) had geen leden afgevaardigd voor het debat. Op de publieke tribune zitten ook veel belangstellenden. Vandaar de vraag: hoe nu verder met de Woo? Serv Wiemers en Charlotte Kroese wonen dat debat bij, spreken met commissieleden en het ACOI, en doen verslag van de inbreng en vragen van de Kamerleden aan de staatssecretaris.
Overheidsinformatie als bloedbaan
Dat de Wet open overheid een essentieel onderdeel is van onze rechtstaat en bijdraagt aan een open bestuurscultuur wordt door alle aanwezigen beaamt. Of, zoals Sandra Palmen (NSC) het verwoordt: “Overheidsinformatie is een grondrecht; het is als het ware de bloedbaan in onze democratische rechtsstaat.”
De Kamerleden zijn het onderling grotendeels eens dat er meer uniformiteit moet komen voor ministeries in hun werkwijzen, in hun afhandelen van Woo-verzoeken, en in het actief openbaar maken van overheidsinformatie. De Kamerleden refereren ruimschoots aan Blaadjes op het spoor, ons onderzoek in samenwerking met het IMI en de UvA (lees ons hele bericht hierover hier). Het onderzoek werd de dag voor het debat aangeboden aan de vaste commissie Binnenlandse Zaken door onze directeur, Serv Wiemers. Dat de uitvoering van de Woo veel beter moet en kán weten we al langer, maar de roep van de commissie om pragmatische toezeggingen en concrete termijnen van de staatssecretaris blijft uit.
De besproken thema’s zijn:
• verduidelijking van de Rijksbrede instructie voor het behandelen van Woo-verzoeken, met name als het gaat om het vrijgeven van concepten
• de uniformiteit van de werkwijzen van departementen voor Woo-verzoeken en het leren van elkaars ‘best practices’ stimuleren
• beperk de uitdijing van de omstreden i-grond als weigering voor overheidsinformatie
• de mogelijkheid en noodzaak voor het aanstellen van een nationaal coördinator voor de Woo
• het werken aan een volwassen informatiehuishouding (zie de meeste recente evaluatie daarvan hier)
• meer inzetten op actieve openbaarmaking
• meer in dialoog treden met Woo-verzoekers en dit ook eerder in het traject doen
Voor de zomer…
Demissionair staatssecretaris Van Huffelen zegt toe ‘voor de zomer’ met een reeks actiepunten te komen. Zo belooft ze verduidelijking van de regels rondom het openbaar maken van concepten en een reeks nieuwe categorieën voor actieve openbaarmaking. Bovendien komt ze met een betere aanpak over het beter coördineren van Woo-afhandeling tussen departementen. Als kanttekening bij dit laatste punt zegt Van Huffelen wel dat ministeries zelf gaan over hun Woo-werkwijze, en dat het eventueel aanstellen van een nationaal coördinator voor een uniforme werkwijze niets betekent zonder specifieke bevoegdheden. Tot slot laat de staatssecretaris weten dat ze voor de zomer hoopt terugkoppeling te geven over het onderzoek van professor Braun (Universiteit Leiden) over de uitvoering van de openbare agenda’s van bewindslieden (dit na vragen hierover van de Volt-fractie, waarbij ook ons onderzoek over die agenda’s werd aangehaald).
Hoewel weinig concreet bieden deze toezeggingen ook een uitnodiging tot input van maatschappelijke burgerorganisaties. Tot en met de zomer blijft Open State Foundation aan de slag met het onderzoeken, publiceren en adviseren over de Woo.
Wat vinden wij?
Open State Foundation benadrukt dat het essentieel is dat ministeries van elkaar leren als het gaat om Woo-verzoeken afhandelen. Ook kan een uniforme werkwijze helpen met het vergroten van vertrouwen van de burger in de overheid bij het afhandelen van het Woo-verzoek: transparantie en communicatie over dit proces is daarbij dus ook belangrijk! Daarnaast herhalen we wat we eerder hebben benadrukt: sleutel niet aan een wet die pas 1 jaar oud is, maar zet in op het wegnemen van uitvoeringsproblemen rondom de cultuuromslag, informatiehuishouding en capaciteit.
Daarnaast nodigen we de aanwezige Kamerleden en bestuurders uit om met maatschappelijke experts over de Woo in gesprek te blijven, zoals de staatssecretaris ook zei te willen. Partijen als Open State Foundation, het ACOI en Spoon staan allemaal klaar om hun steentje bij te dragen aan de verbetering van de uitvoering van de Woo.
En tot slot adviseren we aan iedereen die met de Woo-verzoeken te maken heeft: ga dat gesprek met de verzoeker aan! Alleen zo kom je tot de kern van de informatievraag, kun je afspraken maken bij grote verzoeken en bevorder je vertrouwen en transparantie.
Heb je dit commissiedebat gemist? Kijk het debat over de Woo dan terug, en/of lees het verslag hier.