De Global Summit van het Open Government Partnership kon na de coronajaren eindelijk weer plaatsvinden. Tweeduizend deelnemers kwamen naar Tallinn, de hoofdstad van Estland, op slechts 200 kilometer van de grens met Rusland. Het enthousiasme onder de deelnemers was groot, maar de dreiging van autoritaire regimes werd ook duidelijk gevoeld. En dat maakt het streven naar een open overheid een lastige, maar des te belangrijke beweging.
Open Government Partnership
Het Open Government Partnership, OGP, bestaat nu twaalf jaar en heeft 76 landen als lid, en daarnaast zo’n 100 lokale overheden. OGP streeft naar een open overheid die zijn burgers dient (in plaats van andersom) en betrekt in alle stadia van bestuur. OGP heeft een model ontwikkeld met twee leidende principes. Ten eerste co-creatie: overheden werken samen met het maatschappelijk middenveld. Daarom doen maatschappelijke organisaties, zoals Open State Foundation, mee met de conferenties, beleidsontwikkeling en actiepunten. Ten tweede actie-gericht: ieder land maakt (in co-creatie) actieplannen die concreet moeten bijdragen aan open overheden waaraan iedereen kan meedoen.
Taaie materie
Soms lijkt het streven naar een open overheid taaie materie: bureaucratieën – ook in Nederland – hebben openheid vaak niet als hoogste prioriteit. Het gaat meer om regels volgen, geld binnenhalen of juist uitgeven, en/of de bestuurders laten schitteren. Openheid wordt soms als een lastige nevenactiviteit gezien. Denk aan Woo-verzoeken of het vrijgeven van detaildata van begrotingen en aanbestedingen.
Daarbovenop komt dat democratie wereldwijd onder druk staat. Autoritaire regimes en politici winnen aan kracht, en die zitten juist niet op openheid te wachten. Een land als Hongarije heeft het OGP al verlaten. Dat geldt natuurlijk ook voor Rusland, dat zich met de inval in Oekraïne helemaal heeft geprofileerd als antidemocratisch.
In Tallinn ging het dus ook veel over Oekraïne. Dat land was juist zo goed op weg naar een open overheid. Het aanbestedingssysteem Prozorro is een succesvolle manier om de corruptie in het land te bestrijden en heeft al miljarden euro’s aan besparingen opgeleverd – en geleid tot meer vertrouwen in de overheid. De oorlog tegen Oekraïne en de Oekraïense democratie duurt voort, maar de Oekraïense delegatie op de OGP-top in Tallinn was omvangrijk, juist om aan te geven dat openheid en democratie Oekraïne onderscheidt van de invaller.
Enthousiasme
Ondanks deze tegenwind straalde de OGP Global Summit van 5 t/m 7 september in Tallinn vooral enthousiasme uit. Politici, NGO’s en burgemeesters deelden hun pogingen of best practices om tot een open overheid te komen. Daarbij ging het bijvoorbeeld om het delen van inkoopdata, het inrichten van een digitale overheid, de rol van AI, het bestrijden van corruptie, het voorkomen van nepnieuws, het effectief inrichten van co-creatie en samenwerking, enz. Het belangrijkste doel was het bieden van inspiratie, zodat vertegenwoordigers van overheden en maatschappelijk middenveld huiswaarts zouden keren vol energie om het idee van open overheid in de praktijk te brengen.
Nederland
Vlak voor de OGP-top heeft Nederland zijn Actieplan Open Overheid 2023-2027 naar de Tweede Kamer en OGP gestuurd. Een goed actieplan waaraan ook Open State Foundation input heeft gegeven. Toch lijkt het enthousiasme van Nederland voor OGP beperkt. Waar andere landen delegaties van tientallen leden stuurden en sommige landen ministers afvaardigden, stak Nederland mager af met een officiële delegatie van drie mensen (inclusief Open State Foundation). Hopelijk doen bij de volgende Global Summit wel Nederlandse ministers en burgemeesters mee, en spreidt het enthousiasme en de urgentie van de Tallinn-top hier ook uit.
Floortje Fontein van het ministerie van Binnenlandse Zaken, delegatieleider, en Serv Wiemers van Open State Foundation, vertegenwoordiger maatschappelijk middenveld, tijdens een van de sessies van de OGP Global Summit.