Zorgen over de privacy bij de Kamer van Koophandel zijn terecht, maar geslotenheid is niet de oplossing. Nederland moet voldoen aan de EU-richtlijn voor open bedrijfsdata. Dat helpt de fraudeopsporing en verhoogt economische kansen, schrijven Bo Hijstek en Serv Wiemers vandaag in de Volkskrant.
Afgelopen week werd de Wet open overheid na zo’n tien jaar politiek debat aangenomen. Afgelopen week kwamen ook de Pandora Papers naar buiten, die blootlegden dat minister Wopke Hoekstra en andere prominenten schimmige constructies hadden gebruikt om belastingen te ontlopen. Met open overheidsdata, die nu nog besloten liggen bij de Kamer van Koophandel (KvK), waren we daar eerder achter gekomen. Het debat over de KvK, dat ook al jaren loopt, zou meer moeten gaan over openheid.
Mikpunt kritiek
De Kamer van Koophandel is de afgelopen tijd mikpunt van kritiek, bijvoorbeeld afgelopen augustus toen 1.800 woonadressen van onder meer Kamerleden uitlekten. Daarnaast is de organisatie verantwoordelijk voor doelbewuste privacyschendingen: tegen betaling kunnen privéadressen van vennoten, verenigingsbestuurders en thuiswerkende zzp’ers worden opgevraagd. Daarvan maken opdringerige verkopers gretig gebruik.
Ook stalkers, moordenaars – zoals die van advocaat Wiersum –, reaguurders en andere gefrustreerden zijn slechts een betaling verwijderd van hun target. De (in deze krant zo gedoopte) ‘Kamer van Verkoophandel’ verdient, ten koste van privacy en veiligheid, geld met de verkoop van gegevens die zij verzamelt ter uitvoering van een publieke taak.De ministerraad leek ook gealarmeerd en besloot vorige week dat de Kamer van Koophandel woonadressen van ondernemers en bestuurders moet afschermen.
Dat is echter volstrekt onvoldoende: een vestigingsadres blijft verplicht, dus thuiswerkers blijven vogelvrij. Onbegrijpelijk. Adressen van zzp’ers moeten gewoon worden afgeschermd; dit werkt in andere Europese landen ook prima. Overige KvK-data kunnen wél worden opengesteld, want openheid heeft veel voordelen.
Momenteel zijn beide KvK-registers, het zogenaamde Handelsregister en het UBO- register, gesloten: je moet betalen voor informatie en kunt die niet vrij doorzoeken. Daardoor krijgt Nederland in de Global Open Data Index qua bedrijfsinformatie een dikke onvoldoende – 15 op een schaal van 100 – terwijl bijvoorbeeld Frankrijk, Groot-Brittannië, Singapore en Japan wel optimaal scoren. Willen we als Nederland tussen Myanmar en Peru blijven staan?
Ook worden we ingehaald door veel EU-landen die de implementatiedeadline van de Open-Data-richtlijn wél hebben gerespecteerd. Het doel van die EU-richtlijn is innovatie stimuleren: met open data kan iedereen nieuwe analyses en toepassingen maken. Zo heeft het openstellen van bedrijfsinformatie in het Verenigd Koninkrijk 780 miljoen euro aan extra economische activiteiten opgeleverd. Dat loopt Nederland nu mis.
Geslotenheid staat bovendien haaks op de doelen van de bedrijvenregisters. Het Handelsregister beoogt rechtszekerheid te bieden bij zakendoen: je kunt controleren wie eigenaar of tekeningsbevoegd is en of het bedrijf niet failliet is. Waarom zou die rechtszekerheid alleen beschikbaar moeten zijn voor kapitaalkrachtige ondernemers? Juist starters hebben belang bij het inschatten van risico’s.
Het zogeheten UBO-register bevat informatie over de ultimate beneficial owners van organisaties: diegenen die aan de touwtjes trekken en de winst binnenharken. Het beoogde nut van de data is vermindering van witwassen, terrorismefinanciering, corruptie en misbruik van publieke middelen.
Onvoldoende moeite
Nederlandse autoriteiten steken daar onvoldoende moeite in en zo blijven we een doorvoerland voor fout geld. Er is langdurig en diepgravend onderzoek nodig voordat de Panama Papers, Open Lux en nu de Pandora Papers belastingontduikers kunnen ontmaskeren. Dat kan makkelijker en vooral sneller met een goed werkend UBO-register.
Bovendien zouden veel van de onderzochte praktijken überhaupt niet plaatsvinden als mensen zichzelf en hun vermogen niet konden verstoppen achter vennootschapsrechtelijke structuren. Ook waren Kamerlid Omtzigt en minister voor Medische Zorg Van Rijn niet op het verkeerde been gezet in de mondkapjesdeal met Sywert van Lienden als ze met open UBO-data diens belangen hadden kunnen checken.
Tot slot beperkt de Kamer van Koophandel hergebruik van de data door betalende afnemers: er worden restricties opgelegd aan bedrijven die data uit de registers verwerken in hun eigen diensten. De KvK wil kennelijk geen afstand doen van 4,5 miljoen euro jaarlijkse winst, een bedrag dat in het niet valt bij de maatschappelijke en economische opbrengsten van openstelling.
KvK-verdienmodel
De Kamer van koophandel beschermt haar verdienmodel met een beroep op het databankenrecht; die claim lijkt strijdig met de publieke aard van de registers en de EU-Open-Data-richtlijn. Op die grond voert de brancheorganisatie van verstrekkers van bedrijfsinformatie (VVZBI) momenteel een bodemprocedure tegen de Kamer van Koophandel.
Tot die tijd is de politiek aan zet om een einde te maken zowel aan het versjacheren van privacy en veiligheid als aan geslotenheid. Mona Keijzer stond als staatssecretaris altijd pal voor het verdienmodel van de KvK. Maar Keijzer is weg en de Wet open overheid en de Pandora Papers liggen nu op tafel: een kans voor openheid bij de Kamer van (Ver)koophandel.
Serv Wiemers is directeur van en Bo Hijstek onderzoeker bij de Open State Foundation. Het artikel is ook terug te lezen op de Volkskrant: Opinie: Open data bij de Kamer van Koophandel schelen Wopke- en Sywert-Papers.