Back by democratic demand: voor iedereen die zich afgelopen week afvroeg waar hij zijn stembiljet kwijt kon, was er voor de vierde verkiezing op een rij waarismijnstemlokaal.nl. Hier vonden kiezers een kaart met alle stemlokalen en afgiftepunten van Nederland. Zowel van het vasteland als de caribische gemeenten en inclusief openingstijden en rolstoeltoegankelijkheid. Daarnaast kan op de site een overzicht van de 9600 locaties gedownload worden als open data bestand.
Zo’n digitale plattegrond met stemlocaties klinkt als een vanzelfsprekendheid die bestaan heeft sinds de uitvinding van het internet, maar voordat Open State Foundation vier jaar geleden besloot alle data rondom stembureaus bij elkaar te brengen, was dit er nog niet. De ‘Waar is mijn stemlokaal’-tool heeft de vindplaatsen en aangepaste openingstijden van alle oude en nieuwe stemlokalen, drive-in’s, stemtenten en afgiftepunten inzichtelijk gemaakt, en zo bijgedragen aan de toegankelijkheid van deze ongewone verkiezingsweek.
In de aanloop naar de verkiezingen werd de website bijna 700.000 keer gebruikt. Niet alleen door kiezers op zoek naar een gunstig gelegen stemlokaal, maar ook door gemeenten, politieke partijen, journalisten, persbureaus en data-analisten (die op hun beurt ook weer kiezers gemobiliseerd hebben). Zo kan open data bijdragen aan een sterke democratie. Een democratie waarin ondanks een pandemie, die toch een behoorlijke stem-drempel kan opwerpen, bijna tachtig procent van de achttienplussers zijn stem liet gelden.
Politiek
Afgelopen februari stelde SP-lid Van Raak een kamervraag over die toegankelijk, in een brief aan de minister van Binnenlandse Zaken waarin hij onze website als bron gebruikte. Van Raak was van mening dat het inzetten van extra stembureaus niet afdoende was: deze moesten ook beter verspreid worden, ‘zodat iedereen veilig en laagdrempelig kan stemmen’. Hij gebruikte de kaart om aan te tonen dat voor slecht ter been zijnde ouderen in een woonvoorziening in Eindhoven, de dichtstbijzijnde stemlocatie op meer dan een kilometer afstand lag. Verder plaatsen verschillende politieke partijen en bewegingen (zoals Stem op een Vrouw) op hun website een linkje naar waarismijnstemlokaal.nl, om hun achterban naar het stemhokje te krijgen.
Pers
Ook in de media werd net als voorgaande keren volop doorverwezen naar het platform. Zo attendeerde de NOS risicogroepen erop dat ze op waarismijnstemlokaal.nl precies konden zien welke stemlokalen in hun buurt op maandag en dinsdag al geopend waren. Ook de Volkskrant gebruikte de website als bron, om datavisualisaties te maken bij het aantal stemlokalen en de te verwachten drukte. En het Parool plaatste een virtueel kaartje met alle stembureaus van Nederland op haar website, ingezoomd op de 473 van Amsterdam. Deze is afkomstig van datapersbureau LocalFocus, dat onze data gebruikte om een kaart met zoekfunctie te maken voor nieuwswebsites. Tientallen lokale organisaties namen de kaart over, van noord (RTV Drenthe) tot zuid (1Limburg) en alles daartussenin (bijvoorbeeld Omroep Gelderland).
Dit jaar hebben echter niet alleen de traditionele organisaties gebruik gemaakt van ‘Waar is mijn stemlokaal’. Er werd ook naar de site gelinkt door andere mediaplatformen, zoals LINDA.nl, die hun lezers een zetje wilden geven in de figuurlijke – en dankzij de tool ook letterlijke – goede richting. En alle bezoekers van VICE.nl kregen een homepage te zien met een kort maar krachtige boodschap: ‘Het internet kan wachten. Ga stemmen’. Met daaronder een knop die gebruikers doorstuurde naar waarismijnstemlokaal.nl. Dit laat zien wat er zo mooi is aan open data: elke journalist en ieder platform kan er koste- en moeiteloos mee aan de slag.
Data-analisten
De in kaart gebrachte stemlokalen-data heeft niet alleen de navigerende kiezer duidelijkheid verschaft. Data-analisten hebben het bijvoorbeeld gebruikt om een totaalbeeld te schetsen van de inrichting van de verkiezingen en de corona-maatregelen. Zo gebruikte NH Nieuws de data van waarismijnstemlokaal.nl voor een inventarisatie in het kader van het fenomeen ‘de stemtent’, en kwam tot de conclusie dat er maar liefst 56 van deze extra-coronaproof locaties opgezet zouden worden in de provincie Noord-Holland.
De Open State Foundation is zelf ook hergebruiker van de stemlokalen-data. In samenwerking met de Volkskrant en Pointer (KRO-NCRV), hebben we namelijk alle verkiezingsuitslagen omgezet naar een open dataset. Zowel automatisch als handmatig hebben we de stemlocaties uit de verkiezingsuitslagen gematched aan de stembureaus van ‘Waar is mijn stemlokaal’, omdat de uitslagen die door gemeenten aangeleverd worden vaak enkel gekoppeld zijn aan de postcode van een stembureau (en zelfs die wordt regelmatig niet ingevuld). Dankzij ‘Waar is mijn stemlokaal’ beschikken we over de coördinaten van iedere locatie en konden Pointer en de Volkskrant interactieve kaartjes publiceren waarop je kan terugvinden hoe je buurt gestemd heeft.
Gemeenten
Voor die verkiezingsuitslagen geldt dat 346 gemeenten ze netjes als open data ter beschikking heeft gesteld, op een manier die deze data geschikt maakt voor hergebruik. De openbaarmaking van de stemlocaties verliep anders: slechts 62 procent van de 355 gemeenten gaf gehoor aan ons verzoek om de data gestandaardiseerd te publiceren. Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties heeft met VNG Realisatie een Open Data Standaard ontwikkeld voor stembureau-gegevens, die zij bestempeld hebben als ‘high value data’ vanwege het grote belang ervan voor de samenleving. We vroegen gemeenten daarom om de data volgens dat standaard format aan te leveren, zodat deze direct omgezet kon worden naar stipjes op de kaart van waarismijnstemlokaal.nl.
We zijn ontzettend blij met de 220 gemeenten die hieraan meewerkten, maar we hopen dat dit er nog veel meer worden in de toekomst. Want hoeveel plezier Open State Foundation ook heeft in het ontsluiten van data, in een optimale democratie is ons werk natuurlijk overbodig (of in ieder geval een stuk minder omvangrijk). Pas dan hebben we onze missie bereikt. Daarom roepen we alle gemeenten op om tijdens de volgende verkiezingen hun stemlocaties volgens de Open Data Standaard te publiceren. Daarnaast hopen we dat ons kaartje op nog meer gemeentewebsites geëmbed wordt. Zodat geen enkele inwoner meer handmatig een lijst van tientallen adressen hoeft af te werken in Google Maps. Zodat echt iedere kiezer weet: dáár is mijn stemlokaal!