Inleiding
Op dinsdag 12 januari sprak de Tweede Kamer opnieuw over de Wet open overheid: het voorstel van de leden Bart Snels (GroenLinks) en Steven van Weyenberg (D66) om de toegankelijkheid van informatie van publiek belang te bevorderen. Dit debat werd gekenmerkt door twee belangrijke aanpassingen waarbij de twee partijen nog een extra stap zetten naar meer transparantie: (1) een adviescollege voor openbaarheid en informatiehuishouding en (2) het samenkomen van alle geopenbaarde informatie op één platform.
Beantwoording vragen eerste termijn
Het debat werd geopend door Snels die de noodzaak van de wet benadrukte en de intensieve samenwerkingen met zowel beleidsmedewerkers bij de fracties als ministeries en maatschappelijke organisaties. Snels volgde met een korte geschiedenis over de totstandkoming van de Woo sinds de behandeling in de Kamer in het voorjaar van 2016: de kanttekeningen die geplaatst waren bij het rapport van ABDTOPConsult, vragen over de moeilijke uitvoerbaarheid van de wet en de hoge kosten. Sinds het huidige kabinet is aangesteld is de discussie voortgezet om te zorgen dat de wet betaalbaar én uitvoerbaar is. Hiervoor hebben de initiatiefnemers overleg gevoerd met de minister van Binnenlandse Zaken en een groot aantal media- en maatschappelijke organisaties, waaronder de Open State Foundation.
Snels benadrukte dat de informatiehuishouding nu prioriteit heeft: door de toeslagenaffaire heeft zowel de samenleving, journalisten en de Kamer door dat de informatiehuishouding op orde moet komen en hierin geïnvesteerd moet worden. Het voorstel is om dit via het bestaande platform PLOOI te doen. De werking van dit platform leidde tot een korte discussie in de Kamer over de implicatie van dit platform. In de laatste versie van de Woo was de informatiecommissaris geschrapt, dit zeer tegen de zin van media en Open State Foundation, en ook van de initiatiefnemers zelf, zo bleek nu. Vandaar dat de initiatiefnemers het adviescollege dat tijdelijk zou zijn, nu permanent hebben gemaakt en hebben uitgebreid zodat dit college ook de ombudsman functie voor journalisten kan vervullen. Op deze manier kan het college bemiddelen in die informatievoorziening, mochten journalisten hierin in conflict komen met overheidsorganen. Snels benadrukte dat hij hoopt dat dit permanente college uiteindelijk gezag zal opbouwen en daarmee transparantie, informatiehuishouding en openbaarheid zal verbeteren.
Open State Foundation is groot voorstander van dit nieuwe permanente adviescollege, maar het moet wel voldoende slagkracht krijgen om te voorkomen dat een verbetering op papier in de praktijk tot vertraging leidt. Van Weyenberg lichtte dit later nog toe door te stellen dat, ondanks dat de adviezen niet bindend zijn, gezag hier wel tot versnelling zal leiden. Een belangrijk punt dat vertraging moet voorkomen is dat het adviescollege niet bedoeld is voor de gewone burger, maar op journalisten en betrokken organisaties. Daarnaast kan het advies verschaffen aan de Kamer.
Van Weyenberg vervolgde door te stellen dat beschikkingen ook onder de openbaarheid van de wegvallen. Wel komt er een uitzonderingslijst met beschikkingen die privacygevoelige informatie bevatten. Om de wet vervolgens concreter en effectiever te maken benadrukte Van Weyenberg het meerjarenplan en het register. Voor het eerder geschrapte informatieregister was de overheid niet klaar, concludeerde Van Weyenberg, maar een meerjarenplan met concrete doelen gekoppeld aan platform PLOOI is een goed alternatief dat uitgaat van actieve openbaarmaking en burgers en journalisten wegwijs maakt in de informatie die overheidsorganen in huis hebben.
Tweede termijn Kamer
In de tweede termijn van de zijde van de Kamer begon Van der Molen (CDA), die vooral vragen stelde met betrekking tot de kosten, zeker met de tekorten die gemeenten hebben. Daarnaast vroeg Van der Molen zich af hoe het platform gaat werken als centrale vindplek.
Buitenweg (GroenLinks) steunde het voorstel van PLOOI en wil nog een stapje verder gaan door een soort beloning voor overheidsorganisaties in te bouwen, bijvoorbeeld een vignet voor actieve openbaarmaking en informatieontsluiting.
Kuiken (PvdA) benadrukte de hoognodige cultuurverandering. “Alles moet in principe open worden. Tegelijkertijd moet het ook zo zijn dat de meest knullige opvattingen gewoon aan papier toevertrouwd moeten kunnen worden.”
Van Raak (SP) benadrukte de verbeteringen die zijn gemaakt ten opzichte van het eerdere voorstel; de wet is nu uitvoerbaar én de laatste dagen ook uitgebreid. Naast het oordeel van de Tweede Kamer hoopte de SP dat deze wetswijziging ook door de Eerste Kamer heen komt.
Snoeren (VVD) bleek het meest kritisch te zijn; hij benadrukte dat kleine bedrijven beschermd moeten worden tegen “een zo wel heel groot wordende overheid”. Snoeren vroeg ook naar het financiële effect van de uitbreiding door de nota van wijziging. Over zijn belangrijkste punt diende hij met het kamerlid Bisschop (SGP) een amendement in: bedrijfsgegevens zouden een absolute uitzonderingsgrond moeten zijn, daar waar de Woo uitgaat van een relatieve uitzonderingsgrond. Dit laatste is ook internationale praktijk en werd ontraden door de initiatiefnemers.
Beantwoording vragen tweede termijn
In de beantwoording van de vragen benadrukte Snels de werkzaamheid van de wet in de praktijk, naar aanleiding van vragen over de complexiteit van de wet. “We hebben ervoor gezorgd dat we de doelen helder hebben, maar zeker ook de uitvoerbaarheid en de betaalbaarheid, want dat moeten we aan de belastingbetaler kunnen uitleggen.” De laatste aanpassingen, die Open State Foundation ook steunt, dragen hieraan bij. Gezien de deels nieuwe materie en de reikwijdte van de Woo is het extra belangrijk de werkzaamheid van de wet te evalueren.
Van Weyenberg benadrukte nogmaals dat het adviescollege de nieuwe wettelijke taak krijgt om de regering en beide Kamers gevraagd en ongevraagd te adviseren over de uitvoering van de regels over openbaarheid van publieke informatie. Dit draagt bij aan een cultuurverandering waarin open wordt geadviseerd. Bovenaan staat het op orde hebben van de informatiehuishouding, zodat ook bewindslieden niet belemmerd worden in hun functioneren. “Zonder een goede informatiehuishouding loopt alles spaak, hoe je het ook doet,” stelde Van Weyenberg. Hier sluit Open State Foundation zich bij aan en we wachten in spanning af wat er uit de stemming komt die dinsdag 19 januari plaatsvindt.
Minister Ollongren beantwoordde de laatst gestelde vragen op het gebied van gemeentefinanciën, hierover zijn afspraken gemaakt met de medeoverheden. Over de verwerking van informatie door het systeem PLOOI maakte de minister duidelijk dat het gekoppeld kan worden aan de documentatie managementsystemen van de overheden. Daarmee is het “een heel wezenlijk en vrij eenvoudig instrument om openbaarheid te realiseren”. Ook ondersteunt Ollongren de oproep van mevrouw Kuiken voor goede advisering en dat ambtenaren hun werk op een professionele manier kunnen doen. Daarnaast bevestigde Ollongren dat de kosten voor het informatiesysteem al zijn meegenomen en dat verder de extra middelen voor de uitgebreide rol van het adviescollege gedekt zullen worden.