De informatiehuishouding en ICT-systemen van de overheid zijn niet toegerust op digitale transparentie die deze tijd vergt. Dat is het belangrijkste beeld dat ontstaat uit de ‘Quickscan impact Wet open overheid‘ dat vandaag openbaar werd gemaakt. Ambtelijke adviseurs van de Algemene Bestuursdienst van het Ministerie van Binnenlandse Zaken stellen in hun vandaag verschenen rapport dat voor de uitvoering van de wet naast investeringen in informatie en ICT ook cultuurverandering en een andere inrichting van primaire werkprocessen nodig is en concluderen dat de wet daardoor niet uitvoerbaar en tot hoge extra kosten leidt.
‘De informatiehuishouding en ICT-systemen van de overheid is niet op orde en niet meer van deze tijd. Een snelle optelsom met grove contouren van de kosten mag echter niet voor rekening komen van moderne transparantie wetgeving’, zegt Arjan El Fassed, directeur van Open State Foundation. ‘Het is een gemiste kans dat niet gekozen is voor een praktijkbeproeving om daadwerkelijk te zien wat de uitvoering van dit wetsvoorstel betekent’.
Onterecht maximale kosten op rekening
De uitkomst van de quickscan dat de onmiddellijke invoering van de wet kosten met zich meebrengen is niet verassend. Open State Foundation stelt echter vragen bij de omvang van middelen die in de quickscan worden genoemd en die op rekening zouden moeten worden geschreven van deze wet.
De ambtelijke onderzoekers berekenen onterecht de kosten van het openbaren van een paar miljard documenten. De opname van overheidsinformatie in een informatieregister betekent niet dat alle documenten worden gepubliceerd. Ook gaat de quickscan voorbij aan bestaande archiveringssystemen die als basis kunnen dienen voor het informatie register. De totstandkoming van een informatieregister zal juist zorgen voor verbeterde archivering en het eenvoudiger kunnen beantwoorden van informatieverzoeken.
Het lijkt erop dat de huidige staat van de informatiehuishouding, verouderde gesloten ICT-systemen en de inrichting van werkprocessen en de huidige cultuur niet voorbereid is op veranderingen die nodig zijn voor een moderne transparante overheid. De quickscan telt voor het gemak in grove contouren alle middelen en menskracht die nodig zijn in om deze staat te veranderen.
Niet alle belangen zijn betrokken
Hoewel het aan te bevelen is om voor elke nieuwe wet een impactanalyse te doen, is dat geen staande praktijk bij wetsbehandelingen, zeker niet nadat een wet reeds is aangenomen door de Tweede Kamer. Bovendien mag je van een impactanalyse, zeker omdat het om wetgeving gaat in het algemene publieke belang, dat alle belanghebbenden van dergelijke wetgeving worden gehoord. Een impactanalyse betekent ook berekening van de maatschappelijke en economische kosten van de huidige status quo.
Het valt op dat alleen vertegenwoordigers van overheidsorganisaties en vooral tegenstanders van de wet zijn gehoord. Ook zijn de cijfers of onderbouwing daarvan van eigen quickscans die door deze organisaties gedaan niet toegevoegd. Vertegenwoordigers van media en journalistieke organisaties, maatschappelijke organisaties of andere belanghebbenden bij deze wet hebben geen inbreng gehad.
Quickscan is geen doorrekening
De quickscan is geen precieze doorrekening. Het bevat grove contouren, mist verifieerbare bijdragen van de overheidsorganisaties die als input hebben gediend, een rekenmodel ontbreekt waarmee de effecten van de wet worden berekend, het mist inzicht in de tijd die het vergt om handelingen te verrichten die de nieuwe wet zou vereisen. Ook stellen de onderzoekers geen zicht te hebben op de organisatie- en ICT-inspanningen die noodzakelijk zijn of cijfers te hebben voor het aantal documenten dat voor de Rijksoverheid als geheel in het kader van transparantie relevant zijn.
Gemiste kans
Open State Foundation vindt het een gemiste kans dat niet is gekozen voor een praktijkbeproeving. Een dergelijke impactanalyse kan beter worden gedaan door de wet daadwerkelijk als proef te laten uitvoeren bij een of meerdere overheidsorganisaties. Begin september gaf de minister van Binnenlandse Zaken de opdracht voor het uitvoeren van een quickscan van het initiatiefvoorstel Wet open overheid aan een team van ambtenaren van zijn departement. In april 2016 nam de Tweede Kamer de door hem ontraden initiatiefwet aan. De wet ligt nu voor beraadslaging in de Eerste Kamer.