De wet die de draaideur voor politici moet beperken ligt nu eindelijk in de Tweede Kamer. Afgelopen week stuurde minister Hugo de Jonge van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties het voorstel voor de ‘Wet regels vervolgfuncties bewindspersonen’ naar het parlement. Vandaag, 14 mei, staat het wetsvoorstel op de agenda van de regeling van werkzaamheden van de Tweede Kamer.
Lobbydraaideur
Open State Foundation heeft zich jaren lang actief ingezet voor deze wet. Uit onderzoek dat wij uitvoerden naar de politieke draaideur – oud-bewindspersonen keren weer terug op het Binnenhof maar dan als lobbyist – in 2021 bleek dat 44% van de bewindslieden en Kamerleden na vertrek terugkeert als belangenbehartiger.
Ons onderzoek creëerde veel publiciteit en verontwaardiging, die verder werd aangewakkerd doordat prominente politici inderdaad meteen die overstap maakten. Oud-staatssecretaris en oud-defensiewoordvoerder in de Tweede Kamer Raymond Knops brak zijn termijn in de Kamer af en ging aan de slag als lobbyist voor de defensie-industrie. En dan was er Cora van Nieuwenhuizen die haar baan als minister voortijdig inruilde voor een lobbyfunctie bij Energie-Nederland.
Schuin speelveld
Open State Foundation stelt zich op het standpunt dat met lobbyen op zich niets mis is. Maar juist omdat het zo’n belangrijk onderdeel van de politiek is geworden, moet een moderne democratie daar transparant over zijn. En er moet sprake zijn van een zo gelijk mogelijk speelveld. Oud-ministers en Kamerleden hebben een schat aan inside-informatie en netwerken die dat lobby-speelveld schuin trekken. Bovendien kunnen politici in hun oordeelsvorming worden beïnvloed als een aantrekkelijke lobbybaan op hen wacht; denk aan Kamerlid Bart de Liefde die voor Uber pleitte en vervolgens naar dat bedrijf overstapte of Camiel Eurlings die als minister voor KLM opkwam en vervolgens daar als directeur aan de slag ging.
Boterzacht
Niet alleen Open State drong aan op regelgeving om de draaideur te beperken. Ook de Group of States against Corruption (GRECO) van de Raad van Europa maande Nederland regels op te stellen. Eind 2021 kwam de toenmalige minister van Binnenlandse Zaken Kajsa Ollongren met een brief naar de Tweede Kamer inzake ‘Integriteitsbeleid gewezen bewindspersonen’. Open State protesteerde daar tegen omdat dit beleid halfslachtig en boterzacht was. Gelukkig pakte haar opvolger Hanke Bruins Slot het serieuzer aan. Nu is er – eindelijk – een heuse wet.
Positief
De Wet regels vervolgfuncties bewindspersonen stelt dat een gewezen bewindspersoon binnen twee jaar na zijn ontslag niet mag lobbyen bij zijn voormalig ministerie of ander ministerie waarbij hij betrokken is geweest. De (voormalig) bewindspersoon moet advies vragen aan het Adviescollege rechtspositie politieke ambtsdragers over de aanvaardbaarheid van het aangaan van een dienstverband.
Open State is overwegend positief en hoopt dat deze wet snel wordt aangenomen door het parlement. Wij hadden eerder (begin 2023) in consultatie aangegeven dat er nog zorgen bestaan over de mogelijke vrijblijvendheid van het advies van het Adviescollege en het gebrek aan sancties. Minister De Jonge stelt nu als reactie daarop in de Memorie van Toelichting dat de regering verwacht dat van openbaarmaking van de adviezen al voldoende (preventieve) werking uitgaat.
Twee andere zorgpunten van Open State worden door de minister onderschreven. Wij pleiten voor een lobbyverbod voor topambtenaren en politiek assistenten en voor Kamerleden. De minister zegt toe te onderzoeken of het huidige beleid voor politiek assistenten voldoende is. En wat betreft de Kamer: “De regering onderschrijft op zichzelf deze aanbeveling van OSF maar het integriteitsbeleid voor leden van de Tweede Kamer is een aangelegenheid van de Tweede Kamer zelf.” We zijn benieuwd of de Kamer deze handschoen durft op te pakken.