Sinds 2017 zijn gemeenten verplicht in hun begroting en realisatie zogenaamde beleidsindicatoren op te nemen die inzicht geven in externe inhuur, overhead en bijvoorbeeld de bezetting. Uit onderzoek van Open State Foundation blijkt echter dat een op de drie gemeenten deze verplichte cijfers niet volledig in de begroting heeft staan en veel cijfers niet kloppen of actueel zijn. Open State roept op tot strengere handhaving en het centraal verzamelen van deze data om toegankelijkheid en inzicht in deze cijfers te garanderen.
Beleidsindicatoren zijn kengetallen die door toezichthouders, raadsleden, journalisten en mede-overheden gebruikt worden om gemeenten te benchmarken of analyseren. Sinds 2017 moeten gemeenten verplicht inzage geven in cijfers over de formatie, bezetting, apparaatskosten, externe inhuur en overhead. Er zijn vaste definities afgesproken om de cijfers vergelijkbaar te maken.
Een voorbeeld van hoe een gemeente verplichte beleidsindicatoren niet opneemt in de begroting. Overhead, externe inhuur en apparaatskosten zijn beleidsindicatoren in dit voorbeeld.
Slechte vindbaarheid leidt tot gebrekkig inzicht
De indicatoren worden echter door gemeenten in hun eigen begroting geplaatst. VNG Realisatie en Open State Foundation hebben, door gezamenlijke inspanning, de cijfers handmatig verzameld. Tom Kunzler, directeur a.i. van Open State: ‘Om de beleidsindicatoren te verzamelen hebben we met acht personen een hele dag nodig gehad. Deze cijfers zijn te belangrijk om te verstoppen in 380 gemeentelijke pdf-begrotingen. Hoe kunnen raadsleden hun gemeente eenvoudig vergelijken op externe inhuur als ze daarvoor eerst allerlei pdf-documenten moeten downloaden en doorzoeken?’
Uit de inventarisatie blijkt dat veel gemeenten zichzelf met gemeenten van gelijke grootte of in de eigen provincie wilden vergelijken. Gemeenten hebben de tabelruimte hiervoor in hun begroting echter leeg gelaten bij gebrek aan toegang tot deze cijfers. Uit de inventarisatie zijn al interessante inzichten te verkrijgen. Zo heeft de gemeente Vlieland een grotere bezetting en formatie per 1.000 inwoners dan de gemeente Amsterdam.
Een op de drie gemeenten voldoet niet aan de wet, handhaving vereist
Uit de geïnventariseerde cijfers van 2018, nu beschikbaar als open dataset, blijkt dat een derde van de gemeenten in gebreke blijft. In totaal missen bij 120 van de 380 gemeenten een of meerdere cijfers. Zo is externe inhuur maar door 288 van de 380 gemeenten ingevuld en is formatie het meest ingevuld, door 310 van de 380 gemeenten. Ook heeft een deel van de gemeenten geen cijfers over het meest recente jaar beschikbaar, zijn sommige cijfers niet juist weergegeven en lijken andere cijfers niet te kunnen kloppen wanneer ze nagerekend worden.
Kunzler: ‘Accountants en toezichthouders, zoals de provincie, zouden moeten optreden wanneer gemeenten geen of niet-kloppende beleidsindicatoren in hun stukken opnemen. Om toegankelijkheid en inzicht in deze beleidsindicatoren te garanderen roepen wij het ministerie van Binnenlandse Zaken op deze beleidsindicatoren voortaan centraal te verzamelen en te ontsluiten als open data.’
Beleidsindicatoren op de kaart
Hieronder zijn kaartvisualisaties opgenomen die de vijf verzamelde kaartvisualisaties inzichtelijk maken per gemeente. Van de gemeenten met een grijze kleur zijn geen cijfers aangetroffen. De gehele open dataset met geïnventariseerde cijfers is hier te downloaden.
Afbeelding: Dit voorbeeld uit de begroting van Waalwijk geeft aan dat gemiddelde scores voor de gemeentegrootte 50.000 tot 100.000 inwoners niet bekend zijn bij deze gemeente. Bovenaan het artikel een voorbeeld van een gemeente die de cijfers benoemd als ‘niet van toepassing’ of ‘niet bekend’ .
Disclaimer: Tijdens het verzamelen hebben VNG Realisatie en Open State Foundation zorgvuldig getracht om in alle 380 gemeentelijke begrotingen de betreffende cijfers te vinden. Het kan vanwege het handmatige zoekwerk echter voorkomen dat cijfers over het hoofd gezien zijn. Evidente fouten, zoals het niet door het aantal inwoners delen van de cijfers, zijn door ons hersteld. Tot slot is altijd het meest recente getal overgenomen, niet alle gemeenten hadden namelijk cijfers over het meest recente jaar in hun begroting 2018 staan. Voor eventuele aanvullingen of correcties kan contact opgenomen worden.